> [Định nghĩa] Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị suy tim mạn, cấp - Bộ Y tế 5/7/2022

Chẩn đoán và điều trị suy tim mạn

Chẩn đoán suy tim dựa trên sự kết hợp các triệu chứng cơ năng, thực thể và các xét nghiệm, thăm dò cận lâm sàng. Người bệnh được chẩn đoán suy tim khi có triệu chứng cơ năng của  suy  tim  và/hoặc  triệu  chứng  thực  thể của  suy  tim  kèm  theo  bằng  chứng khách quan của rối loạn chức năng tim. Phác đồ chẩn đoán suy tim được thể hiện hình 3d dưới đây.

Việc phối hợp các triệu chứng lâm sàng với tiền sửbệnh hoặc các yếu tốnguy cơ của suy tim có thểgiúp nâng cao giá trịchẩn đoán, do đó, cần chú ý khai thác toàn diện tiền sửsức khỏe của người bệnh. Các bệnh lý hoặc yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng suy tim bao gồm:tiền sử bị nhồi máu cơ tim, tăng huyết áp, bệnh mạch vành, đái tháo đường, nghiện rượu, bệnh thận  mạn, đang điều trị những thuốc/hóa chất có khả năng gây độc cho cơ tim, tiền sử gia đình có bệnh lý cơ tim hoặc đột tử…

Các phương pháp chẩn đoán cận lâm sàng thường quy như điện tâm đồ, siêu âm tim qua thành ngực, định lượng nồng độ peptide lợi niệu, X-quang tim phổi thẳng hay các xét nghiệm tế bào hoặc sinh hóa máu thường quy có ý nghĩa trong chẩn đoán suy tim. Vai trò của từng phương pháp được thể hiện trong bảng 4 và bảng 5. 

Điều trị suy tim mạn với phân suất tống máu giảm(EF ≤ 40%)

Điều trị nội khoa

Điều trị nội khoa được coi là nền tảng đối với tất cả các bệnh nhân suy tim phân suất tống máu giảm và cần phải được tối ưu hóa trước khi cân nhắc bất kì phương pháp can thiệp không sử dụng thuốc hay các thiết bị cấy ghép. Ba Mục tiêu chính trong điều trị nội khoa với bệnh nhân suy tim phân suất tống máu giảm.

-Giảm tỷ lệ tử vong. 

-Dựphòng tái nhập viện do suy tim mất bù

-Cải thiện triệu chứng, khả năng gắng sức và chất lượng cuộc sống.Điều trị nội khoa luôn gắn liền với các biện pháp điều chỉnh lối sống phù hợp:

-Chế độ ăn uống,  sinh  hoạt: ăn giảm  muối,  hạn  chế rượu bia, ngưng hút thuốc  lá, tránh các chất gây độc cho cơ tim…

-Chế độ nghỉ ngơi hợp lý, không được gắng sức quá mức

-Chế độ hoạt động, tập luyện thể lực phù hợp với mức độ suy tim

Những điểm thiết yếu trong điều trị nội khoa với người bệnh suy tim phân suất tống máu giảm Các nhóm thuốc nền tảng(còn gọi là các nhóm thuốc“trụ cột”), bao gồm:(1)Nhóm ức chế hệ renin-angiotensin bao gồm ức chế men chuyển (ACE-I)hoặc ức chế thụ thể angiotensin  (ARB)hoặc ức  chế kép neprilysin và angiotensin  (ARNI);(2) Chẹn  beta giao cảm; (3)Thuốc đối kháng thụ thể mineralocorticoid hay kháng aldosterone (MRA); và (4) Ức chế kênh đồng vận chuyển Natri-glucose 2 tại ống thận (ức chế SGLT2) giúp giảm tử vong, giảm nhập viện vì suy tim, cải thiện triệu chứng suy tim ở người bệnh suy tim có phân suất tống máu giảm. ARNI được lựa chọn ở bệnh nhân NYHA II-III, ACEI hoặc ARB được chỉ định cho bệnh nhân NYHA từ II-IV, ACE-I được chỉ định trong những tình huống không có khả năng dùng ARNI, ARB nên được dùng khi người bệnh không dung nạp được với ACE-I hoặc không có khả năng dùng ARNI.

Nhóm Ức chế kênh đồng vận chuyển Natri-glucose tại ống thận (ức chế SGLT2). Thuốc Có tác dụng giảm tái hấp thu/tăng thải glucose và natri. Hai thuốc trong nhóm này là dapagliflozin hoặc empagliflozin được khuyến cáo chỉ định bất kể người bệnh có kèm theo đái tháo đường hay không. 

Bốn “trụ cột” chính trong điều trị nội khoa đề cập ở trên nên cân nhắc kết hợp sớm nhằm mang lại lợi ích tối đa cho người bệnh nhưng luôn phải lưu ý khía cạnh cá thể hóa và đảm bảo an toàn.Một người bệnh, trong từng giai đoạn diễn biến của suy tim,có thể dung nạp tốt với kết hợp đủ cả 4 thuốc nhưng cũng có thể chỉ là 3, 2 hoặc 1 trong 4 loại. Cần lưu ý chỉ dùng 1 thuốc duy nhất đại diện cho mỗi nhóm trong phác đồ(ví dụ: chỉ dùng 1 thuốc hoặc ACEI hoặc ARNI hoặc ARB).

Ngoại trừ nhóm ức chế SGLT2 được sử dụng và liều cố định, người bác sĩ thực hành luôn cần lưu ý điều chỉnh các nhóm thuốc ARNI hoặc ACE-I hoặc ARB, chẹn beta giao cảm và MRA từ liều khởi đầu thấp tới liều tối đa mà bệnh nhân có thể dung nạp được. Bên cạnh  4  nhóm  thuốc “trụ cột”, cần  dùng  thuốc  lợi  tiểu quai trong trường  hợp bệnh nhân có dấu hiệu ứ trệ dịch.

.

Những thuốc được khuyến cáo trong điều trị suy tim phân suất tống máu giảm.

Thuốc ức chế men chuyển (ACE-I) 

-Ức chế men (enzym) xúc  tác  chuyển  Angiotensin  I  thành  Angiotensin  II làm giảm nồng độ Angiotensin II, đồng thời làm tăng nồng độ Bradykinin, một chất tác dụng gần như ngược chiều với Angiotensin II. Kết quả thuốc tác động điều chỉnh hệ Renin-Angiotensin–Aldosterone (RAA) gây giãn mạch (cả tiểu động mạch và tĩnh mạch), dẫn tới làm giảm tiền tải và hậu tải,giảm gánh nặng cho tim. 

-Thuốc giúp cải thiện tiên lượng và giảm triệu chứng bệnh nhân suy tim mạn.

-Chống chỉ định và thận trọng: Huyết áp thấp, hẹp động mạch thận hai bên, phụ nữ có thai.

Thuốc chẹn beta giao cảm

-Hạn chế sự kích thích thái quá của hệ thần kinh giao cảm, một cơ chế điều hòa ngược trong suy tim mạn.

-Giúp cải thiện sống còn, giảm tái nhập viện do đợt cấp và giảm đột tử do tim.

-Hiện nay, có 4 loại thuốc chẹn beta giao cảm có thể dùng trong điều trị suy tim: carvedilol, metoprolol, bisoprolol và nebivolol.

-Lợi ích của chẹn beta giao cảm xuất hiện chậm và lâu dài. Cần dùng liều thấp khi khởi trị, sau đó tăng dần.

-Chống chỉ định: suy tim đang ở giai đoạn mất bù, nhịp chậm, hen phế quản…

Thuốc ức chế thụ thể Mineralocorticoid (MRA) 

-Hay còn gọi là thuốc lợi tiểu kháng aldosterone, không chỉ có tác dụng lợi tiểu mà còn hạn chế tác dụng thái quá của tăng aldosterone trong suy tim nặng, do đó làm giảm co mạch đồng thời với tình trạng giữ muối nước, phì đại cơ tim, suy thận, rối loạn chức năng nội mạc…

-Thuốc làm giảm tỷ lệ tử vong và nhập viện ở những bệnh nhân suy tim nặng.

-Chống chỉ định và thận trọng: suy thận nặng, tăng kali máu. 

Thuốc ức chế thụ thể neprilysin và angiotensin (ARNI)

-Phức hợp Sacubitril/Valsartan (Sacubitril là tiền chất, sau đó chuyển hóa thành chất ức chế enzym Neprilysin, làm tăng nồng độ các peptide lợi niệu) được khuyến cáo như điều  trị thay  thế cho  nhóm ức  chế men  chuyển  hoặc ức  chế thụ thể angiotensin II.

-Có thể cân nhắc Sacubitril/Valsartan cho bệnh nhân suy tim mạn cũng như suy tim cấp đã ổn định ngay mà không cần bắt buộc phải sử dụng ức chế men chuyển hoặc ức chế thụ thể trước

.-Chống chỉ định và thận trọng: tiền sử phù mạch với thuốc ACEI, suy thận, hẹp động mạch thận hai bên, phụ nữ có thai…

-Cần lưu ý ngưng thuốc ACEI ít nhất 36 giờ (nếu đang dùng) trước khi khởi trị thay thế bằng ARNI.

Thuốc ức chế đồng vận Natri-glucose 2 (SGLT2i)

-Làm tăng đào thải đường và muối qua nước tiểu bằng cách ức chế tái hấp thu glucose và natri ở ống thận.

-Hiện nay 2 thuốc là dapagliflozin hoặc empagliflozin được khuyến cáo cho bệnh nhân suy tim phân suất tống máu giảm bất kể có kèm theo đái tháo đường hay không. Các thuốc được chứng minh giảm tử vong tim mạch và tái nhập viện do suy tim. Thuốc còn được chứng minh có hiệu quả giảm các biến cố thận cấp và ngăn ngừa sự suy giảm chức năng thận và dài hạn.

-Chống chỉ định và thận trọng: chống chỉ định bệnh nhân suy thận nặng. Tình trạng giảm nhẹ mức lọc cầu thận ngay sau khi khởi trị có thể gặp và thường phục hồi tốt, nhìn chung không dẫn tới ngừng thuốc.

Thuốc ức chế thụ thể AT1 của angiotensin II (ARB):

-Ức chế trực tiếp thụ thể AT1 nơi angiotensine II gây ra tác dụng trên các tổ chức đích (mạch, thận, tim...). Khác với thuốc ức chế men chuyển, các thuốc ức chế thụ thể AT1 của angiotensine II không làm tăng bradykinin nên ít gây ra các tác dụng phụ như ho khan,phù mạch (gặp khá phổ biến khi dùng ACE-I).

-Gần giống ACE-I, các thuốc ARB tác dụng lên hệ RAA dẫn tới giãn mạch, cải thiện chức năng tâm thất...

-Được chỉ định khi bệnh nhân không dung nạp với thuốc ACE-I hoặc không có khả năng điều trị với ARNI.

-Chống chỉ định và thận trọng: tương tự như thuốc ACE-I.

Một số nhóm thuốc khác trong điều trị suy tim phân suất tống máu giảm

Thuốc lợi tiểu (ngoài nhóm kháng aldosterone)

-Tăng thải muối nước, giúp giảm triệu chứng ứ huyết do suy tim, có thể chỉ định cho tất cả các giai đoạn của suy tim nếu có ứ huyết

.-Nhóm thuốc lợi tiểu tác dụng lên quai Henle (Furosemid). Furosemide đặc biệt có hiệu quả trong điều trị bệnh nhân suy tim nặng hoặc bị phù phổi cấp.

-Nhóm thuốc lợi tiểu thiazide: Hydrochlothiazide, Indapamide…

Thuốc glucosid trợ tim:

-Liều  thấp  digoxin  (khoảng  0,125  mg/ngày) giúp giảm  triệu  chứng  và  tái  nhập viện trong suy tim mạn.

-Liều cao digoxin theo  cách dùng cổ điển (liều tấn công và duy trì)  có thể làm tăng tử vong và hiện nay không còn được khuyến cáo.

-Chỉ định:  Suy  tim  với cung lượng  tim  thấp,  bệnh cơ tim giãn có  nhịp  xoang nhanh;  suy  tim  kèm theo các  rối  loạn  nhịp  trên  thất, đặc  biệt là rung nhĩ hay cuồng nhĩ với đáp ứng tần số thất nhanh.

-Chống chỉ định: Nhịp tim chậm,rối loạn nhịp thất,hội chứng Wolff -Parkinson –White, bệnh cơ tim phì đại tắc nghẽn, hẹp van động mạch chủ hoặc hẹp van động mạch phổi nặng.

Thuốc Chẹn kênh f (Ivabradine)

-Có tác dụng làm giảm tần số nhịp xoang.

-Khuyến cáo trên bệnh nhân suy tim có triệu chứng (NYHA II-IV), EF < 35%, nhịp xoang,  tần  số tim > 70 ck/phút dù đã tối ưu hóa liều chẹn  beta  giao  cảm hoặc khi bệnh nhân không dung nạp với chẹn beta giao cảm.

-Thuốc được chứng minh làm giảm tỷ lệ tử vong do nguyên nhân tim mạch và tái nhập viện do suy tim.

-Chống chỉ định: nhịp tim chậm

Thuốc kết hợp Hydralazine và isosorbide dinitrate

-Chỉ định trên bệnh nhân suy tim (bệnh nhân da đen) EF < 35% hoặc EF< 45% có kèm giãn buồng tim trái, triệu chứng NYHA III-IV dù đã tối ưu hóa điều trị suy tim bằng các thuốc nền tảng.-Điều trị thay thế cho nhóm ức chế men chuyển trong trường hợp không dung nạp hoặc có chống chỉ định.

Điều trị bằng thiết bị 

Tạo nhịp tái đồng bộ cơ tim (CRT):

-Cơ chế: máy tạo nhịp tâm nhĩ và hai tâm thất hoặc tạo nhịp thất trái và thất phải để“tái đồng bộ”hoạt động co bóp của tim trong trường hợp suy tim nặng có kèm theo sự mất đồng bộ điện học hai tâm thất (QRS giãn rộng).

-Hiện nay, phương pháp điều trị này được chỉ định tốt nhất ở những bệnh nhân suy tim với EF ≤ 35%, nhịp xoang kèm phức bộ QRS ≥ 130 ms và có dạng block nhánh trái, còn triệu chứng (NYHA II-IV) mặc dù đã điều trị nội khoa tối ưu.

Máy phá rung tự động cấy vào cơ thể(ICD)

Dự Phòng tiên phát đột tử do tim: Bệnh nhân suy tim nặng EF ≤ 35%, tiên lượng sống thêm ≥ 1 năm, có triệu chứng NYHA II-III (dù điều trị nội khoa tối ưu) do các nguyên nhân sau:bệnh cơ tim giãn hoặc bệnh cơ tim thiếu máu cục bộ (trừ trường hợp mới NMCT cấp trong vòng 40 ngày).

-Dự phòng thứ phát đột tử do tim: Bệnh nhân suy tim tiền sử ngừng tim do rung thất hoặc tim nhanh thất gây huyết động không ổn định, tiên lượng sống thêm ≥ 1 năm.

Thay (ghép) tim

Chỉ định:

-Bệnh nhân suy tim giai đoạn cuối, đã kháng lại với tất cả các biện pháp điều trị nội, ngoại khoa thông thường.

-Dưới 65 tuổi và có khả năng tuân thủ điều trị chặt chẽ.

Chống chỉ định:

-Tăng ALĐMP cố định.

-Ung thư đang tiến triển hoặc mới được phát hiện dưới 5 năm.

-Bệnh lý toàn thân tiên lượng nặng (suy gan, suy thận...)

Điều trị dựa trên kiểu hình của suy tim

Chú thích: ACE-I: thuốc ức chế men chuyển; ARB: ức chế thụ thể angiotensin; ARNI: ức chế thụ thể angiotensin/neprilysin; CRT-D: tạo nhịp tái đồng bộ sim kèm chức năng khử rung  tim;  CRT-P:  tạo  nhịp tái đồng  bộ tim không  kèm  chức năng khử rung  tim; ICD: thiết bị khử rung tim tự động cấy vào cơ thể; ISDN: isosorbide dinitrate; LBBB: blốc  nhánh  trái;  MCS:  hỗ trợ tuần  hoàn  cơ  học;  MRA:  thuốc  kháng  thụ thể mineralocorticoid;  PVI:  cô  lập tĩnh mạch  phổi điều  trị rung nhĩ;  SGLT2i:  chất ức  chế đồng vận chuyển natri-glucose 2; TAVI: thay van động mạch chủ đường ống thông; TEE MVR: sửa van hai lá bằng kẹp hai bờ van qua đường ống thông. 

Xanh lá: Mức chỉ định loại I (chỉ định rõ ràng) theo các khuyến cáo.

Vàng: Mức chỉ định loại IIa (chỉ định cân nhắc) theo các khuyến.

Điều trị suy tim với phân suất tống máu giảm nhẹ(EF: 41-49%)

Điều trị nội khoa

Các biện pháp chung

Giống như điều trị suy tim phân suất tống máu giảm, các biện pháp chung cần thực hiện nghiêm ngặt bao gồm thay đổi lối sống, điều chỉnh các yếu tố nguy cơ, giảm muối, vận động thể lực...phù hợp theo khuyến cáo hiện hành.

Điều trị tối ưu các bệnh tim mạch đi kèm theo khuyến cáo: tăng huyết áp, bệnh động mạch vành, đái tháo đường, rung nhĩ…

Thuốc Điều trị

Cho tới nay,chưa có nghiên cứu ngẫu nhiên nào được thiết kế để đánh giá hiệu quả của các thuốc cho riêng nhóm suy tim này. Tuy nhiên, đã có một số bằng chứng về lợi ích được rút ra từ một số thử nghiệm tiến hành trên các nhóm suy tim trong đó có suy tim với EF giảm nhẹ.

-Thuốc lợi tiểu: Thuốc lợi tiểu được chỉ định sử dụng (đơn trị liệu hoặc kết hợp) để kiểm soát tình trạng ứ dịch nếu có.

-Thuốc ức chế SGLT2: Thuốc ức chế SGLT2 nên được chỉ định ở bệnh nhân suy tim PSTM giảm nhẹ giúp giảm nhập viện do suy tim và tử vong tim mạch. Nghiên cứu gần đây cho thấy empagliflozin có hiệu quả làm giảm nhập viện do suy tim và tử vong tim mạch. Dữ Liệu ban đầu của nghiên cứu với dapagliflozin cũng cho kết quả tương tự những bệnh nhân suy tim phân suất tống máu giảm nhẹ hoặc bảo tồn. Chưa có dữ liệu với các thuốc ức chế SGLT2 khác.

 -Chất ức chế thụ thể angiotensin-neprilysin: Có thể cân nhắc chỉ định giúp giảm làm giảm nhập viện do suy tim và tử vong tim mạch.

-Thuốc ức  chế men  chuyển(ACE-I):Có  thể cân  nhắc  sử dụng. Nhiều  trong  số những  bệnh  nhân suy  tim  với  phân  suất  tống  máu  thất  trái  giảm nhẹ có  kèm  theo bệnh động mạch vành, tăng huyết áp hoặc rối loạn chức năng tâm thu thất trái sau nhồi máu cơ tim.Trong những trường hợp này,ACE-I có thể mang lại lợi ích.

-Thuốc ức  chế thụ thể angiotensin  II (ARB): Tương tự như thuốc ức  chế men chuyển, ARB có thể được cân nhắc chỉ định để điều trị các bệnh tim mạch đồng mắc.

-Thuốc chẹn beta giao cảm: Có thể cân nhắc chỉ định ở những bệnh nhân phù hợp (tần số tim nhanh, bệnh mạch vành kèm theo...).

-Thuốc đối kháng thụ thể mineralocorticoid (MRA):Là một thuốc có tác dụng lợi tiểu nhẹ, MRA có thể được cân nhắc chỉ định ở bệnh nhân suy tim với phân suất tống máu thất trái giảm nhẹ.

Điều trị bằng thiết bị

ICD:Ở bệnh nhân suy tim PSTM giảm nhẹ, chỉ cân nhắc ICD khi có chỉ định dự phòng thứ phát đột tử do tim. Ngược lại, hiện chưa có bằng chứng dùng ICD cho mục tiêu dự phòng tiên phát.

CRT: Hiện tại cũng không đủ bằng chứng ủng hộ điều trị CRT cho bệnh nhân suy tim PSTM giảm nhẹ. Chúng ta chỉ xem xét cho bệnh nhân nếu bệnh nhân cần đặt máy tạo nhịp và khả năng phải tạo nhịp thất > 40% thời gian.

Điều trị suy tim phân suất tống máu bảo tồn(EF ≥ 50%)

-Tôn trọng các biện pháp chung như đã cập các phần trên.

-Tìm và xử trí nguyên nhân, các bệnh đồng mắc tim mạch và ngoài tim mạch ở người bệnh. Đặc biệt, bệnh nhân suy tim với phân suất tống máu bảo tồn có tăng huyết áp cần kiểm soát chặt chẽ, đạt đích điều trị.Bệnh nhân có kèm theo rung nhĩ cần chú ý các tiếp cận xử trí rung nhĩ tối ưu theo khuyến cáo.

-Lợi tiểu (đặc biệt lợi tiểu quai) được chỉ định ở bệnh nhân có triệu chứng ứ huyết để làm giảm triệu chứng.

-Thuốc ức chế thụ thể SGLT2 nên được chỉ định ở bệnh nhân suy tim PSTM bảo tồn nhằm làm giảm nguy cơ nhập viện và tử vong tim mạch.Cũng giống như ở nhóm suy tim có phân suất tống máu giảm nhẹ, empagliflozin có những dữ liệu cho thấy giảm nhập viện do suy tim và tử vong tim mạch, dapagliflozin cũng cho kết quả ban đầu tương tự. 

-Các thuốc ức chế men chuyển, ức chế thụ thể, chẹn beta giao cảm, MRA, ARNI có thể được cân nhắc chỉđịnhởnhững người bệnhphù hợp.5.Phòng ngừa tiên phát suy tim ở bệnh nhân có yếu tố nguy cơ phát triển suy tim

-Điều trị tăng huyết áp được khuyến cáo nhằm phòng ngừa hoặc làm chậm khởi phát suy tim, và phòng ngừa nhập viện vì suy tim.

-Điều trị với statin được khuyến cáo bệnh nhân nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch hoặc đã có bệnh tim mạch nhằm phòng ngừa hoặc làm chậm khởi phát suy tim và phòng ngừa nhập viện vì suy tim.

-Các thuốc ức chế thụ thể SGLT2 (canagliflozin, dapagliflozin, empagliflozin) được khuyến cáo bệnh nhân đái tháo đường có nguy cơ cao bệnh tim mạch hoặc ở bệnh nhân có bệnh tim mạch nhằm phòng ngừa nhập viện vì suy tim.

-Tránh lối sống tĩnh tại, béo phì, ngưng hút thuốc lá, hạn chế uống rượu bia quá mức được khuyến cáo để phòng ngừa hoặc làm chậm khởi phát suy tim.

> [Chẩn đoán - Điều trị suy tim cấp] Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị suy tim mạn, cấp - Bộ Y tế 5/7/2022